Trong những năm qua, việc sản xuất và tiêu thụ các mặt hàng nông sản trên địa bàn tỉnh Phú Thọ nói chung và sản xuất, tiêu thụ rau an toàn nói riêng còn gặp nhiều khó khăn, bất cập; hạn chế lớn nhất trong việc sản xuất rau an toàn hiện nay là diện tích sản xuất vẫn còn manh mún, nhỏ lẻ; Người sản xuất chủ yếu là hộ gia đình hoặc tổ, nhóm thiếu thông tin về thị trường tiêu thụ sản phẩm, sản xuất theo phong trào dẫn đến cung vượt quá cầu; hầu hết các sản phẩm rau tại Phú Thọ chưa được ký hợp đồng tiêu thụ giữa nông dân và doanh nghiệp. Việc áp dụng các biện pháp kỹ thuật tiên tiến, hiện đại trong sản xuất vẫn chưa được rộng rãi.

Vốn là địa phương có thế mạnh về nông nghiệp nhờ quỹ đất dồi dào, , xã Tứ Xã (Lâm Thao - Phú Thọ) là một trong những xã có truyền thống sản xuất rau hàng hóa tập trung, nhưng từ trước đến nay, nông dân vẫn làm theo kiểu tự phát, mạnh ai nấy trồng nên thị trường tiêu thụ bấp bênh. Để đảm bảo gắn kết giữa sản xuất và tiêu thụ,  Hợp tác xã dịch vụ sản xuất, sơ chế và tiêu thụ sản phẩm rau an toàn Tứ Xã, xã Tứ Xã, huyện Lâm Thao được thành lập vào tháng 12/2015 với sự tham gia 57 thành viên hiện đang sản xuất rau an toàn trên diện tích 3,5 ha. Mục đích của mô hình nhằm thay đổi tập quán trồng rau của bà con, tuân thủ các quy trình kỹ thuật của sản xuất rau an toàn (RAT) và nâng cao giá trị sản xuất trên một đơn vị diện tích. Thế nhưng ngay trong năm đầu tiên hoạt động, vấn đề đầu ra ổn định cho các sản phẩm RAT đã trở thành điều đáng trăn trở nhất. Do chưa có tem, nhãn mác chứng nhận bảo hộ, chưa xây dựng được thương hiệu nên sản phẩm RAT Tứ Xã chưa chen chân được vào siêu thị, chưa có cửa hàng giới thiệu sản phẩm. Sản phẩm làm ra người dân vẫn phải tự đi tiêu thụ hoặc hợp đồng với thương lái, giá rau phụ thuộc vào giá thị trường, rau sạch vẫn đang bị đánh đồng với rau sản xuất theo kiểu truyền thống, giá bán ra không chênh lệch nhau.

Để góp phần cùng Hợp tác xã (HTX) giải quyết những khó khăn, thách thức đặt ra trong quá trình hoạt động từ sản xuất đến tiêu thụ sản phẩm, từ đầu năm 2016, tổ chức VECO đã hỗ trợ thành viên HTX thiết lập và vận hành Hệ thống cùng tham gia Đảm bảo Chất lượng Sản phẩm (PGS) cho rau an toàn sản xuất theo tiêu chuẩn Basic GAP (phiên bản đơn giản của VietGAP). Hệ thống PGS của Tứ Xã đóng vai trò quan trọng trong việc bảo đảm rằng rau cung ứng cho các đối tác đáp ứng được các yêu cầu về an toàn thực phẩm. Khi tham gia vào hệ thống, thành viên HTX phải sản xuất tuân theo quy trình kỹ thuật nghiêm ngặt về làm đất, bón phân, sử dụng các loại thuốc bảo vệ thực vật, nguồn nước tưới, đặc biệt là thời gian cách ly giữa phun thuốc trừ sâu, bón phân với thời điểm thu hoạch và vệ sinh môi trường xung quanh vùng sản xuất nên hiệu quả kinh tế mang lại ngày càng cao. Đồng thời, Hội đồng quản trị HTX đã năng động trong tìm đầu ra cho sản phẩm, phối hợp tổ chức quảng bá, giới thiệu sản phẩm rau an toàn tới nhà hàng, bếp ăn tập thể, siêu thị, doanh nghiệp. Qua hoạt động kết nối tiêu thụ sản phẩm, HTX đã ký kết hợp đồng cung cấp rau cho công ty VinEco, hình thành mối liên kết giữa người sản xuất, kinh doanh theo chuỗi giá trị cùng đảm bảo chất lượng, đầu ra ổn định, cải thiện sinh kế của họ cũng như góp phần củng cố quá trình vận hành của HTX.

Sản phẩm rau của HTX Tứ Xã đã được phòng thí nghiệm của VinEco kiểm chứng là an toàn. Hai bên tiến hành ký kết hợp đồng vào tháng 10/2016 để thống nhất về các điều khoản và điều kiện cơ bản. Từ đó đến nay, HTX  rau an toànTứ Xã đã và đang cung ứng nhiều chủng loại rau cho VinEco như mùng tơi, mướp hương, mướp đắng, bầu và su su. Nhiều sản phẩm khác của HTX cũng đã vượt qua cuộc kiểm tra dư lượng chất hóa học như rau mùi, lặc lè và hành lá. Hiện nay, rau của HTX đã có thương hiệu, 100% sản phẩm rau của HTX xuất bán cho Vincom đã có dán tem, nhãn, mác.

Hợp đồng liên kết được thực hiện trên cơ sở thống nhất giữa hộ thành viên, HTX, doanh nghiệp đảm bảo khả năng thực hiện linh hoạt, phù hợp với biến động của thị trường, hài hòa lợi ích của các bên tham gia liên kết:

 - Về thu mua sản phẩm của hộ thành viên: Hộ thành viên có các loại rau đến thời điểm thu hoạch báo trước cho HTX từ  2-3 ngày, HTX sẽ căn cứ vào đơn hàng của VinEco để quyết định sản lượng từng chủng loại rau thu mua cho các thành viên. Số lượng rau còn lại, các hộ thành viên bán ra ngoài thị trường.

- Giá HTX thu mua sản phẩm của hộ thành viên: Giá rau thu mua được cố định trong tuần trên cơ sở báo giá từng mặt hàng rau của VinEco đối với HTX. Giá thu mua đảm bảo cao hơn tư thương mua rau của các hộ không phải là thành viên của hợp tác xã nhưng không thấp hơn 10% so với giá do VinEco đưa ra.

- VinEco tiêu thụ rau của HTX: HTX phối hợp với doanh nghiệp thống nhất kế hoạch sản xuất trong từng tháng, quý để đảm bảo sản lượng đầu ra theo yêu cầu của doanh nghiệp. Khi doanh nghiệp đặt đơn hàng đối với HTX, nếu HTX không đủ sản phẩm rau tiêu thụ theo đơn hàng thì phải báo nghỉ đối với doanh nghiệp. Tuy nhiên nếu HTX nhiều lần không thể đáp ứng được đơn hàng của doanh nghiệp thì sẽ ảnh hưởng đến điểm đánh giá của VinEco đối với nhà cung cấp. Trong trường hợp nguồn cung do các trang trại của Vincom quá nhiều, doanh nghiệp không có khả năng thu mua thì sẽ hỗ trợ HTX một phần kinh phí bù đắp.

Thông thường, rau của các hộ thành viên được thu hoạch và tập trung về HTX để sơ chế, đóng gói rồi chuyển về kho của VinEco tại Hà Nội và giao hàng vào cuối ngày. Việc giao hàng diễn ra mỗi ngày một lần, khối lượng trung bình mỗi chuyến khoảng 500-1000 kg. Doanh nghiệp cam kết 15 ngày thanh toán 01 lần để  HTX có đủ tiền chi trả cho các hộ thành viên.

Sau hơn một năm thực hiện liên kết sản xuất gắn với tiêu thụ sản phẩm, hoạt động của Hợp tác xã đã bước đầu đi vào ổn định và hiệu quả. Thay vì phải loay hoay tìm đầu ra cho sản phẩm, giờ đây HTX đã tập trung vào sản xuất theo đúng quy trình, nâng cao chất lượng sản phẩm. Trong năm 2017, HTX đã hộ trợ các hộ thành viên tiêu thụ bình quân 10 tấn rau/tháng, thành viên HTX bán được rau với giá cao gấp 1,5-2 lần so với giá ở chợ địa phương, từ đó nâng cao thu nhập và cải thiện sinh kế của họ cũng như góp phần củng cố quá trình vận hành của HTX. HTX cam kết bao tiêu sản phẩm rau của thành viên ở mức giá cố định, từ đó đảm bảo thu nhập của họ. Anh Nguyễn Văn Nghĩa, Giám đốc HTX cho biết thành viên của HTX đã chủ động hơn từ khi bắt đầu làm việc với VinEco. Họ đã thực hiện nhiều hoạt động như mở rộng sản xuất, cam kết sản xuất một số chủng loại nhất định, ghi chép nhật ký và cải thiện kỹ thuật sơ chế, đóng gói.

Từ thực tế hoạt động của HTX rau an toàn Tứ Xã thời gian qua cho thấy hoạt động liên kết sản xuất gắn với tiêu thụ sản phẩm của HTX với doanh nghiệp góp phần nâng cao hiệu quả kinh tế, ổn định sản phẩm đầu ra. Điều này giúp hộ thành viên thấy rõ được quyền lợi, trách nhiệm của mình và có thêm động lực trong sản xuất phát triển kinh tế góp phần làm giàu cho gia đình và thúc đẩy kinh tế địa phương phát triển. Với điểm tựa vững chắc từ mối liên kết sản xuất, tiêu thụ đã được thiết lập giữa hộ thành viên, HTX và doanh nghiệp, cùng với nguồn kinh phí thực hiện các chính sách phát triển nông nghiệp trên địa bàn tỉnh từ nguồn vốn Chương trình mục tiêu Quốc gia xây dựng nông thôn mới,  HTX kỳ vọng sẽ mở rộng diện tích canh tác và kết nạp thêm thành viên. Ngoài ra, HTX Tứ Xã cũng đã hoàn thành kế hoạch sản xuất đầu tiên cho vụ hè. Đây là một thực hành tốt mà HTX cần nhân rộng cho các vụ mùa trong thời gian tới. Tích lũy kinh nghiệm và học hỏi từ phương pháp làm việc chuyên nghiệp của VinEco sẽ mở ra nhiều cơ hội mới cho HTX Tứ Xã tiếp cận với các công ty khác và định hình chính HTX là một đối tác kinh doanh vững mạnh, đáng tin cậy trong tương lai./.